Troje świadków historii opowiada o swoich przeżyciach z 1 września 1939, dnia wybuchu wojny.

Film został zmontowany z fragmentów trzech życiorysowych relacji. Dla dwóch mężczyzn z Łodzi i kobiety z Kresów Wschodnich 1 września 1939 był początkiem prześladowań, deportacji i pracy przymusowej, podobnie jak dla wielu innych Polek i Polaków, których relacje dostępne są w archiwum internetowym „Praca przymusowa 1939–1945”.

1 września 1939 – napaść na Polskę

Najazdem Wehrmachtu na Polskę 1 września 1939 rozpoczęła się druga wojna światowa. Już tydzień później wojska niemieckie stały pod Warszawą. Zgodnie z paktem Ribbentrop-Mołotow wschodnią część Polski zajęła Armia Czerwona. W ten sposób dwaj agresorzy, Niemcy i Związek Sowiecki, dokonali rozbioru kraju. W ślad za Wehrmachtem w Polsce pojawiły się niemieckie urzędy pracy i wkrótce zaczęło się wywożenie kobiet i mężczyzn na roboty do Niemiec. Okupanci założyli getta; Kraj Warty, Prusy Zachodnie i Generalne Gubernatorstwo stały się terenem masowych zbrodni i wypędzeń.

Bibliografia

• Jochen Böhler, Najazd 1939. Niemcy przeciw Polsce, Kraków 2011.
• Zachować pamięć. Praca przymusowa i niewolnicza obywateli polskich na rzecz Trzeciej Rzeszy w latach 1939-1945. Erinnerung bewahren. Sklaven- und Zwangsarbeiter des Dritten Reiches aus Polen 1939-1945. Dwujęzyczny katalog, wyd. przez Fundację Polsko-Niemieckie Pojednanie i Centrum Dokumentacji pracy przymusowej w okresie nazizmu Berlin-Schöneweide, Warszawa, Berlin 2007.

Noty biograficzne

Leon W., Żyd z Łodzi, więzień obozu koncentracyjnego

• urodzony 9 stycznia 1925 w Łodzi
• 1939: zamknięty w getcie łódzkim
• deportacja do Buchenwaldu i praca przymusowa dla firmy Zahnradwerk G.E. Reinhardt w filii obozu w Sonnenbergu
• 1944: wywieziony do pracy przymusowej w Częstochowie
• 1945: wyzwolenie przez wojska amerykańskie, powrót do Łodzi
• 1949: emigracja do New Haven, USA

Relacja:

• Interview za588 »
• długość relacji: 2 godz. 44 min., data nagrania: 2.10.2005, język: angielski

Bolesław Z., dawny robotnik przymusowy z Łodzi

• 1923: urodzony w Łodzi
• czerwiec 1940: pierwsza wywózka do pracy w kopalni w Zagłębiu Ruhry w pobliżu Gelsenkirchen
• czerwiec 1942: wypadek przy pracy, powrót do Łodzi, kolejny etap pracy przymusowej
• do sierpnia 1944: praca przymusowa w zakładach AEG w Łodzi, następnie ewakuacja fabryki w twierdzy Glatz (dzisiaj: Kłodzko na Dolnym Śląsku)
• marzec 1945: kolejna ewakuacja fabryki do Turyngii, powrót do Łodzi przez Kłodzko
• od lat 80. aktywny działacz Stowarzyszenia Poszkodowanych przez Trzecią Rzeszę
• po 2000: udział w projekcie Berlińskich Warsztatów Historycznych „Między Łodzią i Berlinem. Losy dawnych robotników przymusowych“
• Bolesław Z. zmarł 4 lipca 2007 w Łodzi.

Relacja:

• Interview za258 »
• długość relacji 2 godz. 50 min., data nagrania: 20.6.2005, język: polski

 

Tosia S., polska Żydówka z Kresów Wschodnich

• 1929: urodzona w Zaleszczykach, dzisiaj Ukraina
• 1935: przeprowadzka do Horodenki, dzisiaj Ukraina
• 1939: zajęcie miasta przez wojska sowieckie
• lato 1941: wkroczenie Niemców
• od października 1941: w getcie w Horodence, potem w innych gettach, rozstanie z ojcem
• 1942: śmierć matki
• od wiosny 1943: w obozie pracy dla Żydów w Lisowicach
• 1943: śmierć brata
• 28 marca 1944: wyzwolenie przez Armię Czerwoną; spotkanie z dalszą rodziną w Czerniowcach
• po maju 1945: w Gliwicach
• 1946: wyjazd z Polski
• do marca 1949: pobyt w niemieckim Fürth, w amerykańskiej strefie okupacyjnej, emigracja do Peekshill, NJ, USA
• 1950: małżeństwo, narodziny trzech synów
• Pracuje jako nauczycielka hebrajskiego.

Relacja:

• Interview za378 »
• długość relacji: 2 godz. 8 min., data nagrania: 14.2.2006, język: angielski