Springe direkt zu Inhalt

8 marca 1940: dekrety polskie

8 marca 1940 wprowadzone zostały dekrety polskie, których celem było usankcjonowanie rasistowskiej dyskryminacji i wyzysku polskich robotników przymusowych.

Prezentujemy głosy trojga świadków historii, którzy opowiadają, jak dekrety polskie wpływały na codzienne życie robotników przymusowych z Polski. Kazimierz B. pracował w fabryce samolotów Henschla w Berlinie, Janina Halina G. w zakładach AEG w Henigsdorfie pod Berlinem, Karol S. w ogrodnictwie na Śląsku.

8 marca 1940: dekrety polskie. Fragmenty relacji Janiny Haliny G., Kazimierza B. und Karola S., archiwum „Praca przymusowa 1939–1945”, długość: 09:57 min., koncepcja i montaż: Ewa Czerwiakowski, Cord Pagenstecher i Tobias Kilgus, © Freie Universität Berlin 2015

Fotografie i dokumenty:

W galerii prezentujemy m.in. fotografie i dokumenty świadków historii. Galeria >>

Dekrety polskie

W czasie drugiej wojny światowej blisko dwa miliony Polek i Polaków wywieziono na roboty do Niemiec. W momencie, kiedy 3 marca 1940 Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy pod kierownictwem Heinricha Himmlera ustanowił tak zwane dekrety polskie, w Niemczech przebywało już blisko milion robotników przymusowych z Polski. Celem tych zarządzeń było usankcjonowanie wyzysku i rasistowskiej izolacji Polaków, wykluczonych z niemieckiej „wspólnoty narodowej”.

Wprowadzono obowiązek noszenia odznaki z literą „P” na wierzchniej odzieży, co było pierwszym przypadkiem takiej stygmatyzacji na terenie Rzeszy. Do tego doszły rozmaite zakazy. Robotnikom przymusowym z Polski nie wolno było zmieniać przydzielonego miejsca zakwaterowania, korzystać z publicznych środków komunikacji, wieczorami zaś obowiązywał ich zakaz opuszczania zbiorowej kwatery. W niektórych miejscowościach zakazano im nawet chodzenia po określonych ulicach. Zabroniony był również wstęp do kościołów, restauracji, kin, teatrów czy udział w imprezach kulturalnych.

Surowe przepisy regulowały zasady pracy. Robotnicy z Polski dostawali wyżywienie gorsze niż Niemcy czy inni cudzoziemcy. Ich niskie zarobki obłożone były specjalnym podatkiem. W sprawach karnych podlegali bezpośrednio gestapo. Bez wyraźnych powodów mogli zostać wysłani do karnych obozych, tzw. wychowawczych obozów pracy.

Zakazane były wszelkie prywatne kontakty z Niemcami. W przypadku osobistych relacji kobiety z Polski trafiały nierzadko do obozów koncentracyjnych, mężczyznom zaś groziła nawet kara śmierci. Liczba tego rodzaju egzekucji nie jest znana do dzisiaj. Wiadomo o 22 przypadkach tylko na terenie Górnego Palatynatu i Dolnej Bawarii.

Dekrety polskie były wiążące dla pracodawców i lokalnych władz. Partyjna propaganda NSDAP wzmacniała rasistowskie nastawienie niemieckiej ludności. Zgodnie z nią Polacy traktowani byli jako ludzie drugiej kategorii, zredukowani do siły roboczej. Poniżenia, strach i głód należyły do ich codziennych doświadczeń.

Noty biograficzne

Kazimierz B.

  • 1926: urodzony w Stęszewie
  • do 1939: szkoła podstawowa w Poznaniu
  • 1939: ucieczka ojca do Generalnego Gubernatorstwa
  • 1941: przymusowe przeszkolenie w fabryce metali w Poznaniu
  • 1942–1945: praca przymusowa w fabryce samolotów firmy Henschel w Berlinie-Johannisthal, później w Berlinie-Schönefeld
  • 1945: wyzwolenie i powrót do Polski
  • początki w Sulechowie na Ziemiach Zachodnich
  • małżeństwo, narodziny dzieci
  • uzupełnienie wykształcenia i praca w spółdzielni
  • przeprowadzka do Olsztyna, kariera zawodowa
  • od 1990: działalność w Stowarzyszeniu Polaków Poszkodowanych przez Trzecią Rzeszę

Relacja:

Janina Halina G.

  • 1926: urodzona w Łodzi, dorasta wraz z młodszą siostrą i rodzicami na łódzkich Bałutach.
  • 1939: początek okupacji niemieckiej, przerwana edukacja szkolna
  • luty 1940: w dzielnicy Bałuty powstaje getto; rodzice muszą opuścić mieszkanie i prowadzony przez nich sklep
  • od 1941: 15-letnia Janina Halina G. robi na drutach swetry dla niemieckiego warsztatu w Łodzi
  • 1943: wysłana przez niemiecki urząd zatrudnienia na „techniczne przeszkolenie“ w zakładach AEG; praca do końca wojny w Hennigsdorfie koło Berlina
  • zakwaterowanie w salach restauracji w Papenberge, następnie w obozowych barakach w Hennigsdorfie
  • początek 1945: aresztowanie przez policję
  • po wyzwoleniu przez Armię Czerwoną powrót do Łodzi
  • matura i studia ekonomii
  • praca w wydziale technicznym Centrali Produktów Naftowych, następnie w w dziale księgowości firmy Textilimport
  • 1987: wpółzałożycielka i aktywna działaczka Stowarzyszenia Polaków Poszkodowanych przez Trzecią Rzeszę w Łodzi
  • Nie wyszła za mąż, po śmierci rodziców mieszkała sama.
  • Zmarła 3 września 2014 w Łodzi.

Relacja:

  • Interview za255 »
  • długość: 4 godz. 16 min., data nagrania: 16.6.2005, 29.8.2005, język: polski

Karol S.

  • 1924: urodzony pod Oświęcimiem
  • do 1939: kończy szkołę podstawową i zaczyna naukę zawodu w ogrodnictwie.
  • styczeń 1941: wywieziony na roboty
  • do 1945: praca w ogrodnictwie w Reigesfeldzie (dzisiaj Bierawa) na Górnym Śląsku
  • marzec 1945: wyzwolenie i powrót do Oświęcimia
  • zdobywa wykształcenie
  • 1948: małżeństwo, narodziny dzieci
  • pracuje jako nauczyciel w szkole rolniczej, następnie w Zakładach Chemicznych w Oświęcimiu
  • 1980: współzałożyciel NSZZ „Solidarność“
  • od 1984: na emeryturze

Relacja:

.